‘Under the Shadow’ – žena u senci islamističkog terora, rata i djina

Horor u Under the Shadow, dugometražnom filmskom prvencu britansko-iranskog autora Babaka Anvarija, dolazi iz više pravaca i prisutan je na više nivoa. Na nivou teksta imamo klasičnu islamsku varijantu zvanu djin, zloduha koji dolazi na krilima vetra i opseda svoje žrtve koje odvodi u ludilo i uništenje. Uz to imamo i dva pod-tekstualna nivoa, socijalni i psihološki, što će reći odjeke Islamske revolucije u Iranu 1979. godine, Iračko-iranski rat koji je usledio i eskalirao u zasipanje prestonica dveju zemalja balističkim raketama, novonastali podređeni položaj žene u skladu sa tradicijom nakon “amoralnih starih vremena” šaha Reze i konačno izolaciju majke i kćeri u stanu i neizbežni sukob između njih dve.

Našu junakinju Shideh (Rashidi) upoznajemo tokom posete univerzitetu na kojem je pre Revolucije studirala medicinu, ali je nije završila zbog spleta privatnih i političkih okolnosti. Sada želi da se vrati, ali sa prošlošću levičarske aktivistkinje (i verovatno ateistkinje ili makar sekularistkinje) to joj više nije moguće. Tako nezadovoljna se vraća porodičnom životu, ilegalnom gledanju video-kaseta sa vežbama Jane Fonde (ne samo da je zapadnjačka moda zabranjena, čak je i tehnologija ilegalna), servisiranju pomalo razmažene kćeri Dorse (Manshadi) i prepirkama sa mužem, doktorom Irajem (Bobby Naderi) koje ne prestaje čak ni kada ga pošalju na prvu liniju fronta odakle se javlja telefonom sa zdravorazumskim, ali patronizirajućim savetima da se njih dve sklone kod njegove familije na selo jer se očekuje pojačavanje raketnih napada na Teheran. On insistira, ona odbija i oboje ih treba razumeti, ona je suviše ponosna, a on, ma kako se trudio da bude moderan i liberalan, ipak ostaje povlašteni muškarac koji će u pravom trenutku odigrati tu kartu.

Prava nevolja će, međutim, tek uslediti kada Dorsa počne govoriti o djinu na kojeg ju je upozorio nemi sused koji komunicira samo s njom. Shideh to otpisuje kao sujeverje, ali u kombinaciji sa nestankom kćerine lutke za koju je ona posebno vezana, majčine kasete, kćerine neobjašnjivo povišene temperature i majčine ključajuće nervoze, situacija postaje sve ozbiljnija. Prvo kćerka “vidi” prikaze i komunicira sa njima, onda majka gubi san, postaje iritabilna i oseća se ugrožena na svakom koraku sve do crescenda nasilja i jurnjave.

Sa jedne strane, kao osnovu imamo Polanskog i njegovu “stambenu trilogiju” i gomilu očekivanih horor “tropa” sa kojima nas Anvari zadirkuje, od nestanka stvari, preko lutke do dvoje dece, jednog cendravog i drugog sablasnog, sa kojima žonglira i koje znalački “pakira” u horor koji puca od atmosfere i tek povremeno iskače u savršeno tempirane “jump scare” momente. Sa druge, osećamo realnu, ne-horor pretnju od rata, zračnih uzbuna posle kojih slede silasci u podrum (ex-yu publici vrlo dobro poznata rutina iz ratova 90-ih), potencijalno “nosatih” neznanaca i suseda, pa čak imamo susres sa zloglasnim Čuvarima Revolucije koji će dezorijentiranu Shideh pokupiti na cesti noću pošto je ona izašla bez pokrivala za glavu u trenutku panike. To što se zgrada rapidno prazni, bogati tradicionalisti odlaze na selo, a prijazni liberali kod sina u Pariz, takođe ne doprinosi osećaju sigurnosti i normalnosti kod naše junakinje i njene kćeri.

Under the Shadow se pojavio na Sundance Festivalu prošle godine i instantno osvojio publiku i kritiku. Poređenja sa Babadookom su bila neobična, uzevši u obzir odnos racionalnog i iracionalnog i trenje u porodičnoj situaciji, ali ona uglavnom idu na stranu ove britansko-iranske koprodukcije snimljene, zgodno, u Jordanu. Reč je tu o slojevitosti i izrazito snažnoj simboličkoj ravni, perfektnom građenju atmosfere i pretnje iznutra i izvana. Obratite pažnju na sveprisutne zvuke vetra, udaljenih detonacija, šumove iz drugih prostorija, kao i savršeno preciznu kameru sa savršeno opravdanim oštrim pokretima i švenkovima. Takođe, ne treba zaboraviti ni sjajno doziranu i vođenu glumu, te vrlo pažljivo napisan dijalog koji u svakom trenutku otkriva taman onoliko koliko treba.

Anvari očito vrlo dobro zna o čemu govori i iz filma se da naslutiti da je, ako ne Revoluciju, onda sigurno ratne godine i represiju koja je usledila doživeo ili makar video svojim očima. To nam govori da je pred nama pošten autor. Sa druge strane, preplitanje stvarnosti i fikcije, prirodnog i natprirodnog, poigravanje sa percepcijom i emocijama i efekat koji gađa i pogađa svedoče o tome da je on izuzetno sposoban autor čiji dalji rad vredi pratiti. Under the Shadow je impresivan filmski debi i jedan od najboljih horora u poslednje vreme. (9/10)

Filmski kritičar Marko Stojiljković porijeklom je iz Beograda, a živi i radi u Sloveniji. Pratite ga i na blogu Film na dan i Twitteru.